Zamek w Lipienku
Zamek wzniesiony przypuszczalnie w końcu XIII wieku lub w latach 1300–1330. Warownia położona jest na długim półwyspie wchodzącym daleko w jezioro (obecnie częściowo wyschnięte). Do dziś zachowały się szczątkowo fragmenty zamku wysokiego z podpiwniczeniami.
Historia i forma
Zamek główny był regularny i czteroskrzydłowy, w planie zbliżony do kwadratu o wymiarach 38 m na 39 m z wieżą na rogu. Zamek posiadał dwie kondygnacje naziemne i magazynowe poddasza. Dziedziniec obiegały ganki, a w narożu północno-wschodnim znajdowała się wieża główna. Od wschodu zamek poprzedzony był rozległym otoczonym murem przedzamczem na planie trapezu ze stodołą, oborą, kuźnią, browarem i gorzelnią. Z murów przedzamcza zachowała się jedynie sklepiona kolebkowo piwnica i pozostałości kamiennego muru ograniczającego przedzamcze od zachodu. Zamek był siedzibą komtura ziemi chełmińskiej, a następnie wójta lipieneckiego, zajmujących czołowe i wyjątkowe pozycje wśród urzędników na ziemi chełmińskiej. Zalicza się go wraz z Kowalewem Pomorskim do zwartej grupy najstarszych zamków na planie zbliżonym do kwadratu w Prusach. W literaturze obiekt ten funkcjonuje jako założenie z zamkiem wysokim, parchamem i przedzamczem, ale być może było jeszcze drugie przedzamcze.
Badania nieinwazyjne i archeologiczne
Na zamku tym do tej pory nie prowadzono systematycznych prac archeologicznych. Podczas akcji weryfikującej grody ziemi chełmińskiej założono 4 wykopy sondażowe, z których dwa (na zamku wysokim) nie osiągnęły poziomu warstw kulturowych pod gruzem; sondaże nie potwierdziły też, czy zamek powstał w miejscu wcześniejszego grodu i krzyżackiej strażnicy; Nasze działania skupią się przede wszystkim na rozpoznaniu zamku wysokiego punktowymi wykopami sondażowymi, które zweryfikują plan zamku i hipotezę o istnieniu wczesniejszego osadnictwa przedkrzyżackiego i krzyżackiego - fazy drewniano-ziemnej. Wyniki badań elektrooporowych i magnetycznych pozwolą również na rozpoznanie i weryfikację zabudowy przedzamcza.