Zamek w Zamku Bierzgłowskim zdobyty...Nowe informacje....

W październiku przeprowadziliśmy ostatnie już w tym roku badania archeologiczno-architektoniczne na terenie zamku w Bierzgłowie (Zamku Bierzgłowskim). W odróżnieniu od wcześniej badanych obiektów budowla ta zasadniczo przetrwała do naszych czasów i nadal tętni życiem. Dziś mieści się tu Diecezjalne Centrum Kultury. W związku z tym badania wykopaliskowe miały ograniczony zakres, aby nie zakłócić funkcjonowania obiektu i nie zniszczyć zagospodarowanego terenu. Zawężenie zakresu badań wymusiła w oczywisty sposób także obecność współczesnej infrastruktury, takiej jak studzienki kanalizacyjne, linie kabli itp.

Dobry stan zachowania obiektu otwierał jednocześnie możliwości nieosiągalne w przypadku zburzonych zamków. Kilka miesięcy wcześniej wykonano bowiem skaning laserowy budowli, który uzupełniony o analizę zachowanych murów umożliwił przeprowadzenie pełnych studiów architektonicznej substancji murowanej w sposób, do tej pory, nieosiągalny. Na tej podstawie udało się określić kolejne fazy i etapy budowy zamku murowanego.

Prace archeologiczne poprzedziły również badania geofizyczne, które miały także ograniczony zakres. Ukazały one jednak wyraźnie zarys, rozebranego w I połowie XIX wieku, skrzydła północnego, zajmującego północno-zachodni narożnik zamku wysokiego. Było to najstarsze i jednocześnie główne skrzydło krzyżackiego domu konwentu, mieszczącego zamkową kaplicę.

Rozpoznanie układu przestrzennego zamku, ze względu na wszystkie wspomniane ograniczenia, obejmowało jedynie wykonanie czterech niewielkich sondaży, których celem było rozpoznanie miejsc węzłowych. Uzupełniły one naszą wiedzę uzyskaną dzięki analizie murów istniejących na powierzchni, potwierdzając m.in. iż w północno-zachodnim narożniku parchamu znajdowała się, lub była planowana, baszta. Poza sondażami wykonaliśmy tylko jeden pełnoprzestrzenny wykop badawczy, wytyczony na parchamie północno-wschodnim. Jak się okazało, było to jedyne, niezakłucone współczesnymi instalacjami, miejsce na zamkowym międzymurzu. Jego podstawowym celem była weryfikacja hipotezy o istnieniu w tym miejscu starszej, krzyżackiej warowni drewniano-ziemnej. Według niektórych badaczy Krzyżacy mieli zbudować starszą warownię w miejscu, zdobytego w 1236 r., jeszcze starszego grodu, należącego do pruskiego możnego - Pipina. Nie ma jednak wśród naukowców zgodności co do jego lokalizacji. Kolejna wzmianka, odnosząca się już bez wątpienia do krzyżackiej warowni w Bierzgłowie, pochodzi z około 1262/63 r., kiedy to oblegani przez Litwinów rycerze zakonni schronili sie w „wieży”. Wszytko wskazuje na to, że informacja ta odnosi się właśnie do, starszej od zamku murowanego, warowni drewniano-ziemnej. Przekonuje o tym choćby informacja o wieży, której murowany zamek nie posiadał. Wyznaczony w celu wyjaśnienia tych kwestii wykop dostarczył istotnych informacji. Z młodszym okresem funkcjonowania zamku (XVII-XVIII w.) związany był fundament budynku, stojącego niegdyś na parchamie. Na podstawie ikonografii i śladów widocznych na murach można zrekonstruować dziś zasięg tej nowożytnej zabudowy. Niżej, relatywnie płytko pod powierzchnią ziemią, były już nawarstwienia starsze - nasypy związane z budową zamku murowanego.

Jednak najważniejszym odkryciem był, odsłonięty na niewielkiej przestrzeni, ale wyraźnie czytelny na profilu wykopu, odcinek wału ziemnego, zniszczonego podczas budowy parchamu. Początkowo, na podstawie odkrytego, licznego zbioru fragmentów naczyń ceramicznych, na podstawie jednoznacznej wówczas oceny specjalisty zajmującego się prahistoryczną kulturą łużycką (około 1300-500 lat p.n.e.), uznaliśmy go za dzieło ludności tej kultury. Badania realizowane w latach 2008-2009 na zamkach w Grudziądzu, czy w latach 60-tych XX wieku, w Toruniu również wykazały ślady osadnictwa tej kultury. Badacze zajmujący się tym okresem już wcześniej podejrzewali, że pod zamkiem bierzgłowskim znajdują się pozostałości tej kultury, o czym świadczyły odkryte 80 lat temu zabytki (kubek, łyżka) znalezione gdzieś w przestrzeni zamkowej.

Jednak późniejsze, laboratoryjne analizy zebranego z wału materiałów archeologicznych i szczegółowa analiza stratygrafii wykazała, że ceramika pradziejowa znalazła się w wale na wtórnym złożu. Jej obecność potwierdza, że w rejonie zamku kwitło osadnictwo kultury łużyckiej a także kultury oksywskiej w epoce żelaza. Wał został jednak usypany najprawdopodobniej dopiero w 1. połowie XIII wieku, a więc łączyć go należy ostrożnie z, wymieniana przez Piotra z Dusburga, krzyżacką warownią drewniano-ziemną.

Odkrycie to potwierdza widoczny już we wcześniejszych badaniach (np. Toruń, Grudziądz, Pokrzywno, a także wykonane już w ramach naszego projektu w Starogrodzie) schemat wskazujący na to, że niemal wszystkie najstarsze murowane (nieregularne) zamki krzyżackie budowano w miejscu starszych warowni drewniano-ziemnych.

Ilustracje

1. Widok zamku z lotu ptaka (fot. M. Wiewióra)

2. Wyniki badań geofizycznych (M. Bogacki, W. Małkowski, K. Misiewicz)

3. Rzut zamku z zaznaczeniem wykopów badawczych (B. Wasik)

4. Fundament zamku wysokiego (fot B. Wasik)

5. Widok wykopu na prchamie (fot. M. Wiewióra)

6. fundament budynku nowożytnego (fot B. Wasik)

7. Relikty wału osady obronnej (fot. B. Wasik)